ELLERHUIZEN: EEN EEUWENOUDE STREEK
Ellerhuizen is niet alleen de naam van de weg waar je nu bent, maar ook van het buurtschap. Hier wonen al eeuwenlang mensen. In ieder geval vanaf 1384, wanneer Ellerhuizen voor het eerst wordt genoemd. Het was een zogeheten kerspel: een streekdorp met een kerk, waar ook recht werd gesproken. Er hebben in Ellerhuizen meerdere steenhuizen en borgen gestaan. Die dateren uit de middeleeuwen. We weten dat Borg Schultinga (1) rond 1730 werd afgebroken. De huidige bebouwing bestaat voornamelijk uit boerderijen en arbeiderswoningen. Langs de weg vind je nog sporen naar het verleden, zoals: ‘t Blaauw Börgje en ’t Hoogheem.
Borg Schultinga
Historische kaart omstreeks 1850
Religieuze hoogtijdagen in de 14e eeuw
Ellerhuizen ligt op de route tussen twee voormalige kloosters. Vanaf het klooster in Aduard ging men via de oude Monnikenweg (Munnekeweg) en Ellerhuizen naar het vrouwenklooster in Sint Annen. Dit is een tocht van 20 kilometer. Het 14e-eeuwse Ellerhuizen had zelf ook meerdere kerken. Deze zijn echter verdwenen in de 15e eeuw. Wat resteert, zijn archeologische vondsten. Bij ‘t Hoogheem (2), bij boerderij De Wijk (3) en in het Reiderland (Oostbedumerwolde) (4), zijn fundamenten en restanten van middeleeuwse kapellen en kerkhoven gevonden.
De weg kronkelt door Ellerhuizen
http://www.kloostermuseumaduard.nl/exposities/2014-dochters-van-aduard
https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/de-grote-veenkolonisatie-in-de-middeleeuwen
Slechte tijden door wateroverlast
Ellerhuizen lag in nat veengebied. Voor de afwatering van hun land waren de boeren in de middeleeuwen zelf verantwoordelijk. Ze werkten hiervoor samen in ‘zijlvesten’, de voorlopers van de waterschappen. Door ontginning en inklinken van het veen daalde echter de bodem. Hierdoor stond het gebied ’s winters vaak onder water en ’s zomers liep het water ook niet goed weg. Bij stormvloed waren er bovendien regelmatig overstromingen, zoals in 1717, toen met kerst vrijwel de gehele provincie Groningen onder water liep (groen op de kaart). De grond was vanaf de 15e eeuw niet langer geschikt voor akkerbouw. Ellerhuizen verarmde en liep leeg.
Vrijwel de gehele provincie liep onder water bij de stormvloed van 1717
Ellerhuizen weer in trek door hogere graanprijzen
In de achttiende eeuw braken betere tijden aan. Na de verschrikkelijke kerstvloed van 1717 kwam er betere bescherming tegen overstromingen door verbeterde zeedijken. Toen ook de graanprijzen stegen werd het aantrekkelijk om het land weer geschikt te maken voor akkerbouw. Boeren gingen investeren in verlaging van het waterpeil. Bij de boerderijen werden watermolens gebouwd en een bruggetje om bij de weg te komen. De hernieuwde akkerbouw trok landarbeiders naar het gebied. De bevolking groeide en Ellerhuizen kwam weer tot leven.
Koolzaadoogst
Handje klap in ’t Blaauw Börgje
Naast de zorg voor de afwatering hadden de boeren ook een eigen aandeel in het onderhoud van de weg. Voor overleg over het waterbeheer en het wegonderhoud zochten de boeren een ontmoetingsplek. Ze wilden niet helemaal naar Bedum om hun belangen te bespreken. Ze bouwden daarom in 1750 een gemeenschapshuis dat ook dienst deed als café (5). Vanwege de blauwe dakpannen werd dit multi-functionele gebouw ‘t Blaauw Börgje genoemd. Dit oudste huis van de streek is nu een rijksmonument.
’t Blaauw Börgje
Luister hieronder naar het geluidsfragment ‘Veur een vraag is een wait’:Krimstermolen aan de wandel
In de 19e eeuw stonden er drie grote watermolens in de Oostelijke Bedumerpolder. Eén daarvan is de in 1862 gebouwde Krimstermolen. Hij stond voorheen aan het Kardingermaar in het Reiderland (6). In de jaren zeventig van de vorige eeuw was het gemaal daar niet meer nodig. Steen voor steen werd de molen afgebroken en in 1977 herbouwd aan het Boterdiep bij Zuidwolde. Het is tegenwoordig de grootste poldermolen in de provincie. Hij is regelmatig werkend te bewonderen en wordt nog steeds af en toe ingezet om het water weg te pompen.
Krimstermolen aan het Kardingermaar
Artikel over Ellerhuizen
De Historische Vereniging Bedum heeft een mooi artikel over Ellerhuizen geschreven in hun tijdschrift : Zo as’t was. Speciaal voor onze buurt hebben zij dit online beschikbaar gemaakt.